Wie beschermt de boodschapper? Over macht, angst en stilzwijgen in het onderwijs

Adite sluit de ogen – voor klachten, voor kritiek, voor mensen.

Ouders en leerkrachten die bezorgdheden uiten, zijn geen lastposten. Integendeel: zij vormen het fundament van kwaliteitsvol onderwijs. Ze signaleren wat beter kan, brengen nuance in beleid en houden het kind centraal. In een democratisch onderwijssysteem zou dat vanzelfsprekend moeten zijn. Maar binnen sommige scholen van Scholengroep Adite zien we net het tegenovergestelde gebeuren.

Daar worden klachten niet onderzocht, bezorgdheden niet erkend, en kritische vragen afgedaan als lastig. Het probleem is niet dat ouders te mondig zijn geworden. Het probleem is dat luisteren systematisch wordt geweigerd. En dat stilzwijgen tot beleidsinstrument is verworden.

Wat niet benoemd mag worden, kan ook niet opgelost worden

Wat begint met een bezorgde, constructieve mail eindigt te vaak in een oorverdovende stilte. Geen gesprek, geen erkenning, geen actie. Ouders die zich jarenlang inzetten voor het schoolproject krijgen het verwijt dat ze "beter een andere school zoeken" als het beleid hen niet aanstaat. Leerkrachten die knelpunten aankaarten, botsen op een muur.

De klachten zijn er nochtans – talrijk, concreet en herhaald. Ze gaan over leiderschap, over gebrek aan transparantie, over de weigering van samenwerking binnen het schoolteam. En telkens opnieuw verdwijnen die signalen in de doofpot van procedure, hiërarchie of beleefd afwimpelen.

De rol van de algemeen directeur verdient bijzondere aandacht: klachten worden niet grondig onderzocht, maar geminimaliseerd, doorgeschoven of simpelweg genegeerd in de voorbije vier jaar uitten tientallen ouders in een van de scholen, hun bezorgdheden, vaak met geduld en in alle redelijkheid. De ervaring van de meerderheid? Er wordt gedaan alsof je gehoord wordt – met beleefde ontvangst en vage antwoorden – maar uiteindelijk verandert er niets. Geen erkenning, geen verbetering. Enkel stilstand vermomd als participatie.

Zwijgen uit angst is geen keuze – het is overleven

En het gaat verder dan ouders alleen. Binnen het schoolteam groeit de angst. Want zolang alle klachtenprocedures intern verlopen, en dus gecontroleerd worden door dezelfde hiërarchie die ter discussie staat, bestaat er geen veilige route om mistoestanden aan te kaarten.

Leerkrachten, kindbegeleiders en administratief personeel vrezen – vaak terecht – voor repercussies: subtiele uitsluiting, pesterijen, degradatie of zelfs ontslag. De afgelopen jaren verdwenen zo al enkele personeelsleden van het toneel. In zo’n klimaat wordt zwijgen geen keuze, maar een overlevingsmechanisme. Wie wel spreekt, staat er vaak alleen voor. En dat is onaanvaardbaar. Niemand mag bang zijn om misbruik, grensoverschrijdend gedrag of wanbeleid te melden. Onderwijspersoneel moet beschermd worden tegen elke vorm van vergelding. Dat is geen luxe, maar een absolute basisvoorwaarde voor ethisch en transparant onderwijs.

Wanneer de structuren falen, faalt het systeem

Klachtenprocedures zijn geen formaliteit. Ze zijn een morele én wettelijke verplichting tegenover de mensen die ons onderwijs dagelijks dragen: ouders, leerkrachten, kinderen. Een schoolbestuur dat zich structureel onttrekt aan dialoog, ondermijnt niet alleen de geloofwaardigheid van zijn eigen instelling, maar van het volledige systeem.

Zolang kritiek wordt afgedaan als hinderlijk, zolang personeel zwijgt uit angst, en zolang escalaties binnenskamers blijven zonder onafhankelijke controle, blijft het echte probleem onaangeroerd: een structureel tekort aan luisterbereidheid, transparantie en gedeeld eigenaarschap.

Dat is geen incident. Dat is een systeemfout.

En dus stellen we de vraag – aan het GO! en aan het Vlaams ministerie van Onderwijs:

Welke garanties bieden jullie nog aan ouders en leerkrachten die mistoestanden willen melden? Welke mechanismen zijn er actief wanneer een schoolbestuur zijn verantwoordelijkheid niet neemt? En vooral: wanneer wordt eindelijk erkend dat structureel stilzwijgen óók een vorm van pedagogisch geweld is – tegen ouders, tegen leerkrachten, en vooral: tegen kinderen?

Het volstaat niet dat participatie en transparantie op papier staan. Die waarden moeten voelbaar zijn in de praktijk: op de speelplaats, in personeelskamers, tijdens conflicten en in de manier waarop met kritiek wordt omgegaan.

Want dát – meer dan welk beleidsdocument ook – bepaalt de geloofwaardigheid én de toekomst van ons onderwijs. “Deze brief is gebaseerd op persoonlijke waarnemingen, getuigenissen van andere ouders en medewerkers, en documenteerbare feiten. De bedoeling is niet om individuen te beschuldigen, maar om structurele problemen aan te kaarten in het belang van kinderen, ouders en personeelsleden.”